Zapalenie ucha — jak pomóc dziecku?

Zapale­nia uszu, a zwłaszcza zapale­nie ucha środ­kowego, to jed­na z najczęst­szych chorób wieku dziecięcego. Oce­nia się, że 65% dzieci do 2. roku życia, cho­ru­je na nie przy­na­jm­niej raz.

Szczyt zachorowań wys­tępu­je między 6. a 18. miesiącem życia. 90% przy­pad­ków ostrego zapale­nia ucha poprzedza infekc­ja górnych dróg odd­e­chowych. Po ukończe­niu sied­miu lat choro­ba wys­tępu­je o wiele rzadziej, ale może się pojaw­ić także u nas­to­latków i osób dorosłych.

Nie tylko bak­terie

Ucho środ­kowe poprzez trąbkę słu­chową jest anatomicznie pow­iązane z gardłem, nosem (jama nosowo-gardłowa) i graniczy z uchem zewnętrznym. Bak­terie prze­dosta­ją się z gardła lub nosa, poprzez trąbkę Eustachiusza, do jamy ucha środ­kowego. Nigdy nie dzieje się odwrot­nie. 

Zapale­nie ucha środ­kowego najczęś­ciej rozwi­ja się w wyniku przez­ię­bi­enia lub infekcji gardła. Najczęś­ciej wywołu­ją je te same bak­terie, które są przy­czyną zapaleń gardła czy krtani, czyli Strep­to­coc­cus pneu­mo­ni­ae i Haemophilus influen­zae. Ale są także anatomiczne i immuno­log­iczne przy­czyny choro­by. Anatomiczne zwyk­le mają związek z sze­roką i zbyt poziomo ustaw­ioną trąbką słu­chową, do której przez nosog­a­rdziel może się wle­wać pokarm w efek­cie refluk­su treś­ci pokar­mowej. Roz­wo­jowi zapale­nia ucha sprzy­ja też niedo­jrza­łość układu immuno­log­icznego. Ryzyko roz­wo­ju choro­by łączy się ze sztucznym karmie­niem, wdy­chaniem przez dziecko dymu tyto­niowego, alergią, niepraw­idłową budową pod­niebi­enia, prze­rostem migdałków czy zapale­niem zatok przynosowych oraz skłon­noś­ci­a­mi gene­ty­czny­mi.

Co się dzieje w uchu?

Gdy bak­terie dotrą do ucha  środ­kowego zaczy­na­ją się mnożyć i wywołu­ją zapale­nie. W miarę nasi­la­nia się infekcji śluzówka trąb­ki Eustachiusza obrzmiewa podob­nie jak śluzówka gardła czy nosa pod­czas przez­ię­bi­enia. Rop­na wydzieli­na, która gro­madzi się w uchu nie ma gdzie odpłynąć (nie może się wydostać na zewnątrz) uciska więc na bębenek, powodu­jąc bard­zo sil­ny ból. Niekiedy ciśnie­nie jest tak wielkie, że powodu­je pękniecie bęben­ka i ból nagle ustępu­je. Wydzieli­na opuszcza ucho środ­kowe poprzez jego zewnętrzną część, czyli „wyle­wa” się z ucha. Pęknię­ty bębenek szy­bko zaras­ta, ale po upły­wie tygod­nia, dziecko powinien zbadać lekarz. To ważne, bo gdy­by pękniecie nie zarosło, może doprowadz­ić do znacznej utraty słuchu, a nawet głu­choty. Zapale­nie ucha środ­kowego nie jest zakaźne.

Oblicza choro­by

Zapale­nie ucha środ­kowego spec­jal­iś­ci dzielą na kil­ka grup. Jed­nak upraszcza­jąc prob­lem moż­na wymienić ostre i przewlekłe zapale­nie ucha środ­kowego.

Ostra postać choro­by trwa do 3 tygod­ni, a przewlekła – pon­ad 3 miesiące. Ostra postaćwys­tępu­je głównie u dzieci. Objawy choro­by są różne w różnych gru­pach wiekowych. U dzieci do 2. roku życia domin­u­je gorącz­ka (nawet do 40 st. C), niepokój, zaburzenia snu, niechęć do ssa­nia, wymio­ty. Cza­sa­mi pojaw­ia się także biegun­ka. Starsze skarżą się na ból ucha lub głowy. Zwyk­le jest to ból pul­su­ją­cy, nasi­la­ją­cy się w pozy­cji leżącej oraz w nocy. Dziecko mówi, że szu­mi mu w uszach. Może też źle słyszeć. Bywa jed­nak, że jed­nym z pier­wszych objawów choro­by jest wyciek ropy z ucha. Jeżeli dziecko wcześniej nie skarżyło się na ból, rodz­ice mylą wysięk z ucha z nad­miernym wyt­warzaniem woskowiny i lekce­ważą chorobę.   

Na ból uszu dzieci reagu­ją naty­ch­mi­ast. U niemowląt objaw­ia się to płaczem, który przy­pom­i­na piskli­we zawodze­nie, wyraźnie odmi­enne od innych rodza­jów płaczu. 

Niedolec­zone zapale­nie może prze­jść w przewlekłe zapale­nie ucha środ­kowego. Szczeli­na pow­stała w błonie pozwala, aby do jego wnętrza wnikały bak­terie, które wywołu­ją lub podtrzy­mu­ją ist­nieją­cy stan zapal­ny. To nieuchron­nie prowadzi do zniszczenia delikat­nych struk­tur ucha środ­kowego. Charak­terysty­czną cechą tej postaci choro­by jest nie zaras­ta­jące pękniecie błony bębenkowej oraz okre­sowe wycie­ki z ucha. Aby nie doprowadz­ić do utraty słuchu, niezbędne jest odsysanie wydzieliny i oczyszczanie prze­wodu słu­chowego ze złuszc­zonego naskór­ka. Zwyk­le robi się to przez zakra­planie do ucha kro­pli z anty­bio­tykiem.

Przewlekła postać zapale­nia może przy­brać tzw. for­mę prostą z pojaw­ia­jącą się ślu­zowatą wydzieliną bądź przek­sz­tał­cić się w zapale­nie per­lakowate. To niebez­pieczne schorze­nie. W uchu tworzy się zmi­ana przy­pom­i­na­ją­ca ksz­tałtem perłę i stąd nazwa. Pow­sta­je ze złuszc­zonego nabłon­ka, zaschniętej wydzieliny i bak­terii. Per­lak, cho­ci­aż nim nie jest, zachowu­je się jak nowotwór i ma ten­denc­je do wznowy. Pozosta­jąc w uchu stop­niowo niszczy koś­ci, kostecz­ki słu­chowe, ner­wy oraz błęd­nik. Jedynym skutecznym sposobem leczenia tej postaci zapale­nia ucha środ­kowego jest oper­ac­ja.

Jak to się leczy?

W początkowym okre­sie zapale­nia ucha środ­kowego, kiedy domin­u­je infekc­ja, lecze­nie kon­cen­tru­je się na podawa­niu leków prze­ci­wza­pal­nych (zwyk­le anty­bio­tyków) oraz zmniejsza­ją­cych dolegli­woś­ci towarzyszące choro­bie, czyli leki prze­ci­w­bólowe, obkur­cza­jące błonę ślu­zową nosa i nosog­a­rdła. Jeżeli leki są odpowied­nio dobrane po 48–72 godz­i­nach główne dolegli­woś­ci mija­ją. Może się jed­nak zdarzyć, że pomi­mo przyj­mowa­nia anty­bio­tyków w uchu pojawi się płyn. Wtedy trze­ba się skon­tak­tować z lekarzem. Być może konieczne będzie wyko­nanie zabiegu nazy­wanego para­cen­teza. Pole­ga on na nacię­ciu błony bębenkowej, aby uwol­nić płyn, który nie może się wydostać z wnętrza ucha. Cza­sem trze­ba podać inny, zwyk­le sil­niejszy anty­bio­tyk. Lecze­nie zapale­nia ucha zawsze trze­ba doprowadz­ić do koń­ca, aby uniknąć powikłań. Podawanie anty­bio­tyków znacznie ograniczyło liczbę powikłań wewnątrzcza­szkowych, czyli zapaleń opon móz­gowo-rdzeniowych, rop­ni mózgu lub móżdżku czy zakrzepowych zapaleń zato­ki esowa­tej. Ale zdarza­ją się powikła­nia wewnątrzskro­niowe, czyli niedowład lub poraże­nie ner­wu twar­zowego oraz zapale­nie ucha wewnętrznego. Naj­groźniejszym powikłaniem jest niedosłuch prze­wodzeniowy. Dziecko, które przeszło zapale­nie ucha powin­no być pod opieką laryn­golo­ga, aby spec­jal­ista mógł sprawdz­ić, czy dziecko dobrze słyszy.  W razie wąt­pli­woś­ci wykonu­je się badanie audiom­e­tryczne, czyli pomi­ar słyszanej skali dźwięków.

Autorką tek­stu jest dr Agniesz­ka Dmows­ka z Cen­trum Medy­cznego MML w Warsza­w­ie.